Hệ vì kèo mái ngói là phần kết cấu then chốt tạo nên độ bền vững và dáng vẻ đặc trưng cho toàn bộ công trình. Ngày nay, khi nhu cầu dựng nhà gỗ truyền thống ngày càng tăng, việc hiểu rõ cấu tạo và thi công hệ vì kèo đúng chuẩn trở nên rất cần thiết. Bài viết dưới đây sẽ giúp quý vị nắm rõ khái niệm, cấu tạo và những lưu ý quan trọng trong thi công bộ khung vì kèo mái ngói, từ đó có cái nhìn đầy đủ hơn khi xây dựng hoặc cải tạo nhà gỗ cổ truyền.
Nội dung chính
Hệ vì kèo mái ngói là gì? Vì sao lại quan trọng trong kết cấu nhà gỗ ?
Hệ vì kèo mái ngói là bộ khung gỗ có chức năng nâng đỡ toàn bộ phần mái nhà, bao gồm cả kết cấu chịu lực và lớp mái ngói lợp bên trên. Đây là phần khung xương sống của kiến trúc mái, được lắp đặt theo từng “vì” chạy dọc chiều ngang nhà, giúp giữ vững mái, phân tán tải trọng xuống các cột và tường chịu lực.
Tầm quan trọng của hệ vì kèo được thể hiện qua ba yếu tố chính:
- Chịu lực toàn bộ phần mái: Ngói truyền thống có trọng lượng lớn, cần hệ khung gỗ chắc chắn, được liên kết chuẩn mực để đảm bảo an toàn, nhất là trong điều kiện mưa bão miền Bắc.
- Định hình độ dốc và kiểu dáng mái: Độ cao, độ vát của mái nhà phụ thuộc hoàn toàn vào thiết kế vì kèo.
- Liên kết với cột, xà, tường và nền nhà: Vì kèo là nơi kết nối giữa mái với khung nhà, tạo sự ổn định tổng thể. Một hệ vì sai lệch sẽ dẫn đến mái võng, xô ngói, thậm chí ảnh hưởng đến kết cấu toàn bộ căn nhà.
Cấu tạo hệ vì kèo mái ngói gồm những bộ phận nào?
Trong kết cấu nhà gỗ cổ truyền Bắc Bộ, hệ vì kèo mái ngói được tạo thành từ hai nhóm cấu kiện chính là khung gỗ chịu lực và lớp mái lợp ngói.
Hoành
Hoành là một trong những thanh dầm lớn, đặt nằm ngang trên các vì kèo, kéo dài từ bên hiên sang mái sau. Cấu kiện này có nhiệm vụ đỡ phần mái phía trên và truyền tải trọng lượng từ rui, mè và ngói xuống hệ vì và cột nhà.
Thông thường, hoành được làm với tiết diện to, chắc, chịu lực tốt. Vị trí của hoành thường song song với mặt đất và được đặt đều theo chiều dài mái nhà, thường cách nhau từ 0,6m đến 1m, tùy thuộc vào quy mô công trình.
Rui
Hoành là một trong những thanh dầm lớn, đặt nằm ngang trên các vì kèo, kéo dài từ bên hiên sang mái sau. Trong hệ mái nhà gỗ cổ truyền, hoành có nhiệm vụ đỡ phần mái phía trên và truyền tải trọng lượng từ rui, mè và ngói xuống hệ vì và cột nhà.
Vị trí của hoành thường song song với mặt đất và được đặt đều theo chiều dài mái nhà, thường cách nhau từ 0,6m đến 1m, tùy thuộc vào quy mô công trình.
Mè
Mè là lớp thanh gỗ nhỏ nhất trong toàn bộ hệ khung mái, được đóng dày và đều đặn trên lớp rui, theo chiều ngang mái. Khoảng cách giữa các thanh mè thường chỉ từ 8–12cm, giúp ngói bám chắc và không bị xô trượt. Mè cũng cần được gọt vát và xử lý chống mối mọt, vì nếu bị ẩm mốc hoặc cong vênh sẽ dẫn đến mái dột hoặc tuột ngói.
Gạch màn
Gạch màn là một lớp gạch mỏng, đặt dưới hệ mè, có tác dụng chống nóng, chống thấm và tạo nền ổn định cho việc lợp ngói. Gạch màn được làm từ đất nung truyền thống, lát ngang theo chiều hoành, đè lên rui và hoành. Tuy không phổ biến như các cấu kiện gỗ khác, nhưng gạch màn giúp kéo dài tuổi thọ hệ mái và tăng hiệu quả cách nhiệt cho nhà gỗ truyền thống miền Bắc.
Ngói ta nung thủ công
Ngói được lợp hai lớp, theo kiểu so le, vừa giữ chặt, vừa chống dột hiệu quả. Mái nhà gỗ cổ truyền sử dụng ngói đất nung thủ công, phổ biến là:
- Ngói liệt (lợp dưới): mỏng, phẳng, giúp tạo mặt bằng đều cho mái.
- Ngói mũi (lợp trên): cong nhẹ, có gờ và mũi chìa ra giúp thoát nước.
Câu đầu, thượng lương
Cả hai bộ phận câu đầu và thượng lương đều cần dùng gỗ già, chắc, thẳng thớ, để tránh tình trạng cong vênh làm lệch toàn bộ khung mái.
- Câu đầu là thanh xà ngang lớn, đặt giữa hai cột cái của mỗi vì kèo, có nhiệm vụ đỡ toàn bộ khung mái phía trên. Trên câu đầu thường đặt giá chiêng để định vị kèo và tạo khung gánh mái.
- Thượng lương là xà gỗ cao nhất trong hệ vì, nối giao các đầu kèo bên trái và phải mái. Đây cũng là vị trí quan trọng trong nghi lễ cất nóc, thể hiện sự hoàn thiện bộ khung gỗ chính.
Những lưu ý quan trọng khi thi công hệ vì kèo mái ngói
Khi thi công hệ vì kèo mái ngói cho nhà gỗ cổ truyền, có một số điểm cần đặc biệt chú ý để đảm bảo độ bền:
- Lựa chọn gỗ đúng chủng loại và tuổi gỗ: Gỗ làm vì kèo phải là gỗ có độ bền cao, ít cong vênh, chống được mối mọt, đã qua xử lý ngâm tẩm kỹ càng.
- Gia công đúng kỹ thuật truyền thống: Hệ vì phải được lắp mộng chuẩn chỉ, các mộng phải ăn khớp chính xác để chịu được lực kéo, nén và rung lắc.
- Lắp đặt đúng tỷ lệ, cân đối độ dốc mái: Độ dốc mái nhà gỗ cổ truyền thường từ 68%. Thi công sai độ dốc có thể khiến mái bị dồn nước, ngói bị tụ lại hoặc mái trở nên quá nặng nề.
Hệ vì kèo mái ngói là bộ khung quan trọng quyết định độ bền, độ thoát nước và thẩm mỹ cho mái nhà gỗ cổ truyền. Hiểu rõ cấu tạo và thi công đúng kỹ thuật hệ vì kèo không chỉ giúp đảm bảo độ bền vững cho ngôi nhà, mà còn là cách giữ gìn nét kiến trúc truyền thống của cha ông.
Nếu bạn đang tìm đơn vị thiết kế và thi công hệ vì kèo mái ngói chuẩn truyền thống, đừng ngần ngại liên hệ Kiến Trúc Phúc Lộc – đơn vị uy tín với đội ngũ kiến trúc lành nghề và kinh nghiệm thi công hàng trăm công trình nhà gỗ cổ truyền.
Thông tin về kiến trúc Phúc Lộc
Hotline: 0973 812 666
Nhận tư vấn thiết kế: Th.s kiến trúc sư Nguyễn Huy Khiêm
Xưởng sản xuất: xã Cần Kiệm, huyện Thạch thất, Tp Hà Nội (dưới chân núi chùa Tây Phương)
>Tham khảo: những video hay về kiến trúc nhà cổ truyền
>Tham khảo: những dự án thiết kế đẹp mắt
>Tham khảo: Kiến Trúc Phúc Lộc
