Hoa văn rồng phượng là một trong những loại họa tiết thường gặp trên các cấu kiện chính của nhà gỗ cổ truyền Bắc Bộ. Không chỉ mang yếu tố trang trí, hoa văn này còn phản ánh thân thế, địa vị của gia chủ và quan niệm về thẩm mỹ, tín ngưỡng trong kiến trúc cổ. Việc tìm hiểu đúng về mẫu hoa văn này giúp gia chủ có cơ sở lựa chọn phù hợp khi xây dựng hoặc trùng tu nhà gỗ.
Video khám phá nhà gỗ cổ truyền 5 gian 2 buồng gói sau 10 năm hoàn thiện
Nội dung chính
Hoa văn rồng phượng là gì?
Hoa văn rồng phượng là họa tiết chạm khắc hình rồng, hình phượng trên các bộ phận gỗ của nhà cổ.
- Rồng thường được thể hiện với hình tượng thân dài uốn lượn, vảy đều, đầu có sừng và râu dài. Đây là biểu tượng của sức mạnh và quyền uy, vốn chỉ xuất hiện trong kiến trúc đình, đền, chùa, hoặc nhà quan lại xưa.
- Phượng là hình chim phượng hoàng, với bộ lông đuôi dài, đầu đội mào, tượng trưng cho đức hạnh, sự thanh cao.
Họa tiết rồng phượng trong nhà gỗ cổ truyền thường được đục hóa theo thế “lưỡng long chầu nguyệt”, “long phụng sum vầy” hoặc “phượng múa rồng bay”.
Ý nghĩa của hoa văn rồng phượng trong nhà gỗ cổ truyền Bắc Bộ
Trên thực tế, hoa văn rồng phượng trong nhà gỗ Bắc Bộ chủ yếu mang các ý nghĩa sau:
- Thể hiện địa vị: Xưa kia, nhà dân thường không dùng họa tiết rồng phượng vì đây là họa tiết dành cho những công trình công cộng (đình, đền, chùa) hoặc nhà quan, nhà địa chủ. Việc sử dụng hoa văn này phần nào phản ánh địa vị và điều kiện kinh tế của gia chủ.
- Tăng giá trị thẩm mỹ: Các họa tiết này giúp bộ khung nhà thêm sinh động, cân đối và có điểm nhấn rõ ràng, tránh cảm giác khô cứng.
- Gắn với tín ngưỡng: Họa tiết rồng phượng còn mang ý nghĩa tâm linh, cầu mong sự bảo hộ, an yên cho gia đình.
Vị trí chạm khắc hoa văn rồng phượng trong nhà gỗ
Khi chạm hoa văn rồng phượng trong nhà gỗ, nghệ nhân và gia chủ cần cân nhắc vị trí sao cho vừa đẹp, vừa đúng phép tắc truyền thống.
Các cấu kiện trong nhà gỗ được chạm hoa văn rồng phượng
Trong kiến trúc nhà gỗ cổ truyền Bắc Bộ, họa tiết rồng phượng thường được chạm trên những cấu kiện chính và các bộ phận trang trí nhằm tôn lên giá trị thẩm mỹ và ý nghĩa biểu trưng của ngôi nhà. Các vị trí này bao gồm:
- Đầu đao, kẻ hiên: Đây là những điểm đầu hồi, dễ nhìn thấy từ bên ngoài. Hoa văn rồng phượng tại đây có tác dụng tạo điểm nhấn mặt tiền, đồng thời thể hiện mong muốn trấn giữ, bảo hộ cho ngôi nhà.
- Mẫu sập thờ rồng phượng: Rồng phượng được chạm nhẹ ở phần sập thờ để tạo nét mềm mại, tránh cảm giác khô cứng làm cho không gian phòng thờ trở nên nổi bật và ấn tượng hơn.
- Vì đốc, dép nóc: Các vị trí này thường được chọn để chạm họa tiết rồng phượng với thế đối xứng, tạo sự cân bằng tổng thể cho bộ khung nhà. Mẫu chạm phổ biến là “lưỡng long chầu nguyệt” hoặc rồng phượng giao hòa.
- Các cấu kiện trang trí khác: Ví dụ như hoành phi, đại tự, cửa võng trong gian thờ. Đây là những nơi hay kết hợp chạm rồng phượng với chữ Hán cổ hoặc các hoa văn phụ trợ để tăng sự trang trọng, uy nghiêm.
Những bộ phận không nên chạm rồng phượng
Việc chạm khắc họa tiết rồng phượng cần dựa vào quy mô ngôi nhà, công năng từng gian và sự thống nhất trong bố cục tổng thể. Theo kinh nghiệm của các nghệ nhân, không phải chỗ nào trong nhà cũng phù hợp để chạm rồng phượng. Một số vị trí nên tránh như sau:
- Chân cột, bậc thềm, cửa chính: Đây là những nơi dễ bị bụi bẩn, giẫm đạp. Việc đặt họa tiết rồng phượng tại đây không phù hợp về ý nghĩa tôn nghiêm.
- Các cấu kiện phụ, không thuộc gian chính: Ví dụ như xà phụ trong gian buồng hoặc những bộ phận khuất tầm nhìn, việc chạm rồng phượng dễ gây lãng phí công sức mà không phát huy tác dụng trang trí.
Câu hỏi thường gặp khi chạm khắc hoa văn rồng phượng trong nhà gỗ
Sau đây sẽ là một số câu hỏi thường gặp khi chúng ta chạm khắc họa tiết rồng phượng, cụ thể như sau:
Giá chạm khắc hoa văn rồng phượng hiện nay ra sao?
Giá chạm khắc họa tiết rồng phượng phụ thuộc vào độ phức tạp của mẫu, vị trí chạm và tay nghề nghệ nhân. Những mẫu chạm tinh xảo, yêu cầu kỹ thuật cao và thi công tại các cấu kiện lớn sẽ có chi phí cao hơn. Gia chủ nên trao đổi rõ phương án và mức giá với đơn vị thi công trước khi thực hiện để đảm bảo phù hợp nhu cầu và ngân sách.
Tại sao nhà gỗ kẻ truyền thường được đục hóa rồng phượng?
Trước đây, hoa văn rồng phượng vốn chỉ dành cho đình, đền, chùa hoặc nhà quan lại, vua chúa, vì đây là họa tiết tượng trưng cho quyền lực và sự tôn quý. Nhà dân thường không được phép chạm trực tiếp rồng phượng để tránh phạm húy.
Vì vậy, trong nhà gỗ kẻ truyền, nghệ nhân thường đục hóa rồng phượng, tức là chạm cách điệu thành hình rồng lá, chim lạc hoặc hoa văn gần giống, để vừa làm đẹp vừa đúng phép tắc. Ngày nay, đục hóa vẫn được ưa chuộng vì giữ được nét mộc mạc, khiêm nhường, hợp với kiến trúc nhà ở dân gian.
Hoa văn rồng phượng trong nhà gỗ cổ truyền Bắc Bộ không chỉ mang giá trị thẩm mỹ mà còn gắn với ý nghĩa tín ngưỡng, thể hiện sự tôn trọng nếp xưa. Khi lựa chọn chạm khắc họa tiết rồng phượng, gia chủ nên tìm hiểu kỹ về kiểu mẫu, vị trí chạm và tham khảo ý kiến của nghệ nhân để ngôi nhà vừa đẹp, vừa đúng phép truyền thống.
Thông tin về kiến trúc Phúc Lộc
Hotline: 0973 812 666
Nhận tư vấn thiết kế: Th.s kiến trúc sư Nguyễn Huy Khiêm
Xưởng sản xuất: xã Cần Kiệm, huyện Thạch thất, Tp Hà Nội (dưới chân núi chùa Tây Phương)
>Tham khảo: những video hay về kiến trúc nhà cổ truyền
>Tham khảo: những dự án thiết kế đẹp mắt
>Tham khảo: Kiến Trúc Phúc Lộc
